اسلام-بصیرت

رهبر انقلاب نیز در معنای تربیت می­فرماید:

تربیت به معنای رشد و نمو و حرکت هر شیء به سمت هدف و غایتی است که آن شیء کمال خود را بازمی­یابد و برای مثال تربیت یک نهال یا یک بوته گل، به این معناست که ما این نهال یا این بوته گل را رشد و نمو بدهیم تا برگ و بار پیدا کند و ضمن اینکه خود این نهال یا بوته، از لحاظ ظاهری و جسمی و زیبایی باید شکل کامل خود را پیدا کند، میوه­اش هم باید میوه سالم و شیرینی باشد.

  به این ترتیب، در نظر مقام معظم رهبری، تربیت یعنی شكوفایی استعدادها، و این، معنای وسیعی را دربرمی­گیرد که شامل بروز سلامت جسمی، فکری، علمی و اخلاقی انسانی است که قصد شده تا در مسیر کمال، رشد و نمو داده شود. یعنی اهداف تربیتی دارای گستردگی خاصی است که همه استعدادهای بشری از جمله تربیت اخلاقی و رشد معنوی را شامل می­شود. امام خمینی(قده) در مورد نیاز بشر به تربیت اخلاقی می­فرماید:

از اول در سرشت انسان است که این انسان از عالم طبیعت سیر کند تا برسد به آنجایی که وهم ماها نمی­تواند برسد و همه اینها محتاج به تربیت است.

علاوه بر شمول اهداف تربیت، قلمرو تربیت از حیث افراد نیز گسترده است و پرورش همه جانداران حتی پرورش گل را در بر می­گیرد درحالی­که مقوله تعلیم تنها در مورد موجود دارای شعور یعنی انسان، آنهم تنها در جنبه نظری و رشد فکری و ذهنی و افزایش سطح آگاهی صادق است. به همین سبب، مقام معظم رهبری نسبت بین تربیت و تعلیم را به صورت عموم و خصوص مطلق تبیین می­فرماید:

پس تربیت در اصطلاح خاص چیزی غیر از تعلیم است و تعلیم به معنی یاد گرفتن است اما تربیت به معنای شدن و به شکل خاصی درآمدن ... است که شامل تربیت­های اخلاقی، تربیت­های دینی و ... می­شود.

البته باید توجه داشت كه رابطه تنگاتنگی بین تعلیم و تربیت وجود دارد، به­گونه­ای که هیچ یک بدون دیگری به اهداف اساسی خود نخواهند رسید. تأکید رهبر معظم انقلاب از سویی اهتمام به امر آموزش و از سویی دیگر به آمیختگی و همراهی تعلیم با تربیت است. ایشان فرمود:

تعلیم باید با تربیت آمیخته باشد. ... . بهترین شکل کار این است که معلم، مربی نیز باشد.

تربیت صحیح جسمی و روحی، فکر و عقل متربی را به شکل مطلوبی پرورش می­دهد و ذهنش را برای رسیدن به عمق مطالب و درک حقایق امور آماده می­سازد. چنانکه امام خمینی(ره) نیز تعلیم و تربیت را مکمل هم دانسته و می­فرماید:

تعلیم باید پهلویش تربیت باشد، تربیت صحیح؛ تربیت اسلامى. اگر تعلیم تنها باشد بدون تربیت، فایده ندارد؛ بلكه گاهى مُضرّ است. تربیت بى‏تعلیم نمى‏شود؛ به نتیجه نمى‏رسد. این دو تا باید با هم باشند، توأم باشند؛ تعلیم و تربیت. انسان یك موجودى است كه با تعلیم و تربیت رشد مى‏كند.

بی شک، تربیت که سنگ بنای شخصیت فکری هر انسانی را پایه­گذاری می­کند، به دلیل نتایج ارزشمندی که به دنبال می­آورد، بر تعلیم که تنها به تقویت قوای عقلانی انسان می­پردازد، تقدم رتبی دارد؛ چنانکه در آیه: «وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَهَ» (آل­ عمران:164)، تقدم تزکیه بر تعلیم نشان داده شده است. این کلام مقام معظم رهبری است که فرمود:

تربیت پیش از تعلیم انسان را به حرکت درمی­آورد. اگر تربیت نباشد، بصیرت انسان به کمک او نمی­آید.